Czartowska Skała na Pogórzu Kaczawskim. Odkryj Krainę Wygasłych Wulkanów

Czartowska Skała – najważniejsze informacje o wzniesieniu

Czartowska Skała to wzniesienie o wysokości 463 m n.p.m., zlokalizowane na Pogórzu Kaczawskim. Geograficznie znajduje się w województwie dolnośląskim, niedaleko wsi Pomocne, Jawor oraz Muchów. Jest to nek wulkaniczny, czyli fragment dawnego komina wulkanicznego, który został odsłonięty w wyniku długotrwałych procesów erozji i wietrzenia mniej odpornych skał otoczenia. Szczyt wzniesienia budują bazalty o charakterystycznym, regularnym ciosie słupowym, tworzącym spektakularne formacje. Od 1991 roku Czartowska Skała jest uznawana za pomnik przyrody nieożywionej.

Dostęp do formacji jest stosunkowo łatwy, co czyni ją popularnym celem krótkich wycieczek. W pobliżu drogi łączącej miejscowości Jawor i Świerzawę, w okolicy wsi Pomocne, przygotowano niewielki parking leśny. Z tego miejsca do podnóża wzniesienia prowadzi krótki, dobrze oznaczony żółty szlak turystyczny. Ścieżka ma charakter spacerowy i jej pokonanie zajmuje zaledwie kilkanaście minut. Trasa wiedzie przez las i nie przedstawia większych trudności technicznych, dzięki czemu jest dostępna dla osób o różnym stopniu kondycji fizycznej, w tym dla rodzin z dziećmi. Wejście na sam szczyt jest nieco bardziej strome i wymaga zachowania ostrożności ze względu na luźne kamienie.

Geneza i budowa geologiczna tego niezwykłego wzniesienia

Historia geologiczna tego miejsca sięga miocenu, czyli epoki trzeciorzędu, kiedy na terenie dzisiejszych Sudetów występowała wzmożona aktywność wulkaniczna. Czartowska Skała jest pozostałością po jednym z takich wulkanów. Jej obecna forma to efekt milionów lat działania sił natury. Pierwotny stożek wulkaniczny, zbudowany z popiołów, tufów i innych materiałów piroklastycznych, został całkowicie zniszczony przez erozję. Przetrwał jedynie twardziel wulkaniczny, czyli lawa bazaltowa, która zastygła wewnątrz komina wulkanicznego. Twarda i odporna na wietrzenie skała bazaltowa oparła się niszczącym procesom, podczas gdy otaczające ją skały osadowe uległy degradacji.

Najbardziej charakterystycznym elementem budowy geologicznej Czartowskiej Skały jest cios słupowy. To regularny system spękań, który powstał w trakcie stygnięcia lawy. Gorąca magma, ochładzając się i kurcząc, pękała prostopadle do powierzchni stygnięcia, tworząc regularne, najczęściej sześcioboczne kolumny. W przypadku Czartowskiej Skały słupy bazaltowe układają się w imponujący, wachlarzowaty kształt, rozchodząc się promieniście od centralnego punktu. Taki układ świadczy o specyficznych warunkach zastygania lawy w kominie wulkanicznym. Skały mają ciemną, niemal czarną barwę, co jest typowe dla bazaltu, skały wylewnej o dużej zawartości związków żelaza i magnezu.

Walory przyrodnicze i turystyczne Czartowskiej Skały

Jako pomnik przyrody nieożywionej, Czartowska Skała jest obiektem o dużych walorach edukacyjnych: 

• stanowi doskonały przykład procesów wulkanicznych i erozyjnych, które ukształtowały krajobraz Pogórza Kaczawskiego, nazywanego również Krainą Wygasłych Wulkanów;
• jest to miejsce chętnie odwiedzane przez geologów, studentów kierunków przyrodniczych oraz miłośników geoturystyki;
• ze szczytu rozciąga się ograniczony, lecz malowniczy widok na okoliczne pola, lasy oraz inne wzniesienia Pogórza Kaczawskiego;
• formacja jest również niezwykle fotogeniczna, a jej unikalna struktura przyciąga fotografów krajobrazu o każdej porze roku, szczególnie jesienią.

Na skalistym podłożu Czartowskiej Skały wykształciły się specyficzne warunki siedliskowe. Występują tu zbiorowiska roślinności naskalnej i kserotermicznej, czyli gatunków preferujących suche i nasłonecznione stanowiska. Można tu zaobserwować interesujące gatunki roślin, które przystosowały się do życia na ubogiej w składniki odżywcze glebie.

Jak przygotować się na wycieczkę do Czartowskiej Skały?

Przygotowanie do wycieczki na Czartowską Skałę nie wymaga specjalistycznego sprzętu ani zaawansowanej kondycji, co czyni to miejsce idealnym na krótki, spontaniczny wypad. Planując wizytę, warto pamiętać, że jest to idealne miejsce na krótki postój w trakcie zwiedzania Krainy Wygasłych Wulkanów. Pobyt wraz z wejściem i zejściem, zajmuje zazwyczaj nie więcej niż 30–40 minut. To wystarczająco dużo czasu, by podziwiać skały, zrobić zdjęcia i nacieszyć się panoramą okolicy. 

Warto również wiedzieć, że Czartowska Skała jest celem przyjaznym dla czworonogów. Oto kilka kluczowych kwestii, które ułatwią przygotowania:

• obuwie – najważniejsze są wygodne buty z solidną podeszwą, które zapewnią stabilność na kamienistym podejściu, dobrą parę kupisz na przykład w Decathlonie;
• aparat fotograficzny – niezwykła struktura geologiczna skały oraz widoki ze szczytu z pewnością zasługują na uwiecznienie;
• prowiant – na tak krótką wycieczkę wystarczy butelka wody, zwłaszcza w cieplejszy dzień. Na miejscu znajdują się ławeczki, gdzie można na chwilę odpocząć.

Trasa jest na tyle krótka i łatwa, że bez problemu poradzą z nią sobie nawet kilkulatki. To świetna okazja, by w praktyce pokazać im ślady dawnej aktywności wulkanicznej. Szczyt zalicza się do Korony Kaczawskiej, co może być dodatkową motywacją dla małych i dużych kolekcjonerów górskich odznak.

Legendy związane z Czartowską Skałą i pobliskie atrakcje

Nazwa wzniesienia, Czartowska Skała, ma swoje korzenie w lokalnych legendach i podaniach ludowych. Niezwykłe, regularne formy skalne, które wyglądają jak dzieło rąk ludzkich lub sił nadprzyrodzonych, od wieków pobudzały wyobraźnię mieszkańców. W dawnych czasach, gdy wiedza geologiczna nie była powszechna, takie miejsca często łączono z działalnością diabła lub innych mitycznych istot. 

Według powszechnie dostępnych podań, diabeł, rozzłoszczony na pobożnych mieszkańców pobliskiej wsi Pomocne, postanowił zniszczyć ich osadę. W tym celu chwycił olbrzymi głaz, który zamierzał zrzucić na wieś. Niósł go przez całą noc, jednak gdy nad ranem brał zamach, by cisnąć kamieniem, zapiał kogut. Dźwięk ten przestraszył czarta i odebrał mu jego moce, w wyniku czego rzut był niecelny, a skała upadła w miejscu, w którym leży do dziś.

Czartowska Skała jest jednym z wielu punktów na mapie Krainy Wygasłych Wulkanów, ale z pewnością jednym z najbardziej charakterystycznych. Planując wycieczkę w ten rejon, warto uwzględnić również inne pobliskie atrakcje. Niedaleko znajduje się Ostrzyca Proboszczowicka, nazywana „śląską Fudżijamą”, która również jest nekiem wulkanicznym o stożkowatym kształcie. Warto odwiedzić także Organy Wielisławskie – imponujące odsłonięcie porfirów o strukturze słupowej. Region Pogórza Kaczawskiego obfituje również w zabytki historyczne, takie jak Zamek Grodziec czy Zamek w Bolkowie. Połączenie eksploracji geologicznych unikatów z poznawaniem dziedzictwa kulturowego regionu tworzy kompleksową i fascynującą trasę turystyczną.

Fot. Główne: Zorro2212 via Wikipedia, CC BY-SA 4.0

• Wilcza Góra na Pogórzu Kaczawskim – rezerwat geologiczny i wygasły wulkan
• Ostrzyca – wygasły wulkan na Pogórzu Kaczawskim. Najkrótszy szlak
• Góry wulkaniczne – przykłady w Polsce i Europie
• Puy de Dôme – szczyt Masywu Centralnego, wygasły wulkan. To trzeba wiedzieć!
• Andy: odkryj potęgę najdłuższego łańcucha górskiego na Ziemi