Szlak Orlich Gniazd – zwiedzaj Jurę Krakowsko-Częstochowską

Szlak Orlich Gniazd – odkrywaj piękno Jury Krakowsko-Częstochowskiej

Szlak Orlich Gniazd to trasa turystyczna o długości około 164 km, biegnąca przez malownicze tereny Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Szlak prowadzi z Częstochowy do Krakowa, przecinając dwa województwa – województwo małopolskie i województwo śląskie. Nazwa szlaku nawiązuje do licznych średniowiecznych budowli – zamków i warowni, które niegdyś pełniły funkcję obronną, a dziś stanowią główne atrakcje regionu. Szlak Orlich Gniazd można pokonać pieszo lub na rowerze.

Zamki, warownie i budowle na Szlaku Orlich Gniazd

Szlak Orlich Gniazd słynie z imponujących zamków i warowni, będących świadectwem burzliwej historii regionu. Średniowieczne budowle, często wkomponowane w malownicze skały wapienne, przyciągają turystów. Warto bliżej poznać najciekawsze zamki na trasie, które zachwycają swoją architekturą i fascynującymi dziejami. Przedstawiamy je w kolejnych akapitach.

Sanktuarium na Jasnej Górze (Częstochowa)

Zespół klasztorny na Jasnej Górze, odwiedzany rocznie przez 3,5 miliona pielgrzymów, to kompleks budowli powstających od XV wieku. Gotyckie prezbiterium bazyliki i barokowe fortyfikacje z XVII wieku to jedne z najstarszych elementów. Wśród najważniejszych obiektów znajdują się między innymi: 

• kaplica Cudownego Obrazu;
• biblioteka z cennymi zbiorami;
• Skarbiec Jasnogórski;
• Kaplica Pamięci Narodu;
• Muzeum 600-lecia Jasnej Góry.

Na terenie sanktuarium stoją pomniki o. Augustyna Kordeckiego, kardynała Stefana Wyszyńskiego i papieża Jana Pawła II.

Ruiny zamku w Olsztynie k. Częstochowy

Ruiny zamku w Olsztynie koło Częstochowy to jeden z najbardziej charakterystycznych obiektów na Szlaku Orlich Gniazd. Warownia, wzniesiona w XIII wieku jako element systemu obronnego Małopolski, przeżywała rozkwit za czasów Kazimierza Wielkiego i Jagiellonów. Zamek, składający się niegdyś z trzech części i dwóch przedzamczy, popadł w ruinę po potopie szwedzkim. Obecnie najlepiej zachowane są dwie wieże: cylindryczna o wysokości 35 metrów oraz kwadratowa, zwana starościańską. 

W 2018 roku rozpoczęły prace rekonstrukcyjne, dzięki którym udostępniono basztę studzienną i jaskinię zamkową. Obiekt jest popularną atrakcją turystyczną i tłem dla imprez kulturalnych. Sam Olsztyn również jest uroczym miasteczkiem wartym odwiedzenia.

Ruiny strażnicy obronnej w Przewodziszowicach

Strażnica obronna w Przewodziszowicach to intrygujący obiekt, którego geneza nie jest do końca jasna. Jedna z hipotez wiąże jej powstanie z czasami Kazimierza Wielkiego i przemyślanym systemem obronnym Królestwa Polskiego. Inna teoria sugeruje, że strażnicę zbudował książę Władysław Opolczyk, lennik króla Ludwika Węgierskiego. W XV wieku budowla należała do słynnego rozbójnika Mikołaja Kornicza, zwanego Siestrzeńcem, który według legend ukrył swe skarby w pobliskich skałach jurajskich.

Do dziś zachował się jedynie fragment kamiennego muru obwodowego. Ruiny, położone niedaleko wsi, są punktem na trasie Szlaku Warowni Jurajskich oraz innych szlaków turystycznych.

Zamek Mirów

Zamku w Mirowie to jedna z najstarszych i najpiękniejszych warowni na Szlaku Orlich Gniazd. Monumentalna bryła zamku, wzniesiona na wzgórzu w połowie XIV wieku za czasów Kazimierza Wielkiego, mimo pozostawania w ruinie robi ogromne wrażenie. Początkowo należący do rodu Lisów, później przeszedł w ręce Myszkowskich, którzy znacznie go rozbudowali.

Zamek był świadkiem wielu historycznych wydarzeń, jak choćby zdobycie przez arcyksięcia Maksymiliana Habsburga w 1587 roku. Po zniszczeniach w czasie potopu szwedzkiego popadł w ruinę. Obecnie zabezpieczony, ma być udostępniony turystom wraz z muzeum. Okolice zamku to atrakcyjne tereny Jury Krakowsko-Częstochowskiej, które można eksplorować, wędrując Szlakiem Orlich Gniazd. Niedaleko położony jest m.in. zamek w Morsku.

Zamek Bobolice

Zamek Bobolice, malowniczo położony na skalistym wzgórzu, to jedna z najbardziej rozpoznawalnych warowni na Szlaku Orlich Gniazd. Wzniesiony około 1350 roku z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, pełnił funkcję obronną na granicy ze Śląskiem. Przez wieki zmieniał właścicieli, będąc świadkiem burzliwych wydarzeń historycznych. Po okresie świetności popadł w ruinę, by w 1999 roku rozpocząć nowy rozdział. Rodzina Laseckich podjęła się odbudowy obiektu, przywracając mu dawną świetność.

Obecnie zamek, otwarty dla zwiedzających od 2011 roku, stanowi przykład udanej rekonstrukcji historycznej budowli. Otoczony siecią szlaków turystycznych, oferuje nie tylko lekcję historii, ale i możliwość eksploracji malowniczych terenów, które kryje Jura Krakowsko-Częstochowska.

Zamek Bąkowiec

Zamek Bąkowiec, pochodzący z XIV-XV wieku, to malownicze ruiny rycerskiej warowni położone na terenie ośrodka wypoczynkowego „Morsko Plus”. Obiekt, o niejasnych początkach, mógł być pierwotnie drewnianą fortecą rodu Toporczyków. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1390 roku, gdy należał do Mikołaja Strzały.

Gruntowną rozbudowę przeszedł na przełomie XVI i XVII wieku za sprawą rodu Włodków. Wzniesiony na planie nieregularnego wieloboku, posiadał kamienną bramę, niewielki dziedziniec otoczony murem i czworokątne pomieszczenia. W narożnikach znajdowały się baszty obserwacyjno-obronne. Fortyfikacje zamku były trudno dostępne, co zwiększało jego walory obronne. Obecnie ruiny są atrakcją turystyczną na szlakach jurajskich.

Zamek Ogrodzieniec

Zamek Ogrodzieniec w Podzamczu, majestatycznie wznoszący się na Górze Janowskiego, to największa i jedna z najpiękniejszych warowni Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Początki obronnej architektury w tym miejscu sięgają czasów Bolesława Krzywoustego, jednak obecny zamek zawdzięczamy Kazimierzowi Wielkiemu.

W XVI wieku, za sprawą ambitnego rodu Bonerów, budowla przeszła renesansową przebudowę, stając się jedną z najwspanialszych rezydencji w kraju. Wzorowano się bowiem na krakowskiej siedzibie królów. Mimo burzliwych losów i zniszczeń zamek wciąż zachwyca malowniczością ruin wtulonych w fantazyjne formy skalne. Obecnie udostępniony do zwiedzania, służy także jako miejsce imprez masowych i plenerów filmowych. Z Ogrodzieńcem związane są intrygujące legendy, jak ta o duszy okrutnego kasztelana, błąkającej się po murach w postaci czarnego psa.

Zamek Pilcza

Zamek Pilcza w Smoleniu to jedna z najbardziej malowniczych i atrakcyjnie położonych warowni na Szlaku Orlich Gniazd. Choć obecnie w stanie ruiny, wciąż zachwyca charakterystyczną wieżą górującą nad lasem. Początki zamku sięgają XIII wieku, jednak obecna, murowana budowla powstała w połowie XIV wieku z inicjatywy Ottona z Pilczy. Przez wieki zamek przechodził z rąk do rąk, należąc m.in. do Elżbiety Pileckiej-Granowskiej, trzeciej żony Władysława Jagiełły.

W XVI wieku opuszczony zamek popadł w ruinę. Mimo zniszczeń obiekt został częściowo odbudowany w XIX wieku i poddany pracom zabezpieczającym. Obecnie, po gruntownej rewitalizacji, zamek Pilcza udostępniony jest do zwiedzania. Wzgórze z wapieni, na którym wybudowano warownię, położone jest na terenie rezerwatu przyrody. Warto zobaczyć tam m.in. gęsty bukowy las, gdzie kryją się różne gatunki chronionych roślin.

Zamek Bydlin

Zamek Bydlin to tajemnicza budowla o burzliwej historii, której ruiny skrywają się w gęstym lesie na szczycie wzgórza. Powstały prawdopodobnie w XIV wieku jako strażnica na granicy ze Śląskiem, składał się z wieży, budynku mieszkalnego i dziedzińca. W XVI wieku, za sprawą Bonerów, zamek zamieniono na kościół, który następnie stał się zborem ariańskim. Odbudowany po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów, ostatecznie popadł w ruinę pod koniec XVII wieku.

Wzgórze zamkowe kryje także ślady okopów z czasów I wojny światowej, gdy rozegrała się tu bitwa – obecnie znana jako bitwa pod Krzywopłotami. Choć po zamku pozostały jedynie fragmenty murów, miejsce to wciąż intryguje swoją historią i tajemniczą atmosferą.

Zamek w Rabsztynie

Zamek w Rabsztynie, wzniesiony w połowie XIV wieku na wapiennym wzgórzu, to imponujący przykład średniowiecznej architektury obronnej. Pierwotnie zbudowany za czasów Kazimierza Wielkiego, przez wieki przechodził z rąk do rąk, należąc m.in. do Spytka z Melsztyna, Toporczyków i Bonerów. Na początku XVII wieku rozbudowany o dolny zamek, stał się barokową rezydencją magnacką.

Niestety, potop szwedzki w 1657 roku przyniósł znaczne zniszczenia, a późniejsze wydarzenia, w tym rozbiórka murów przez miejscową ludność i wysadzenie wieży przez poszukiwaczy skarbów, doprowadziły do ruiny. Obecnie trwają prace zabezpieczające i rekonstrukcyjne, dzięki którym zamek odzyskuje dawny blask i staje się atrakcją turystyczną regionu.

Zamek Tenczyn

Zamek Tenczyn w Rudnie, którego początki sięgają 1319 roku, to imponująca budowla o bogatej historii. Wzniesiony przez Andrzeja z Morawicy, pierwotnie gotycki zamek posiadał trzy wieże okrągłe, jedną kwadratową oraz mury obronne z wieżą przedbramną. W XVI wieku, za sprawą Jana Tenczyńskiego, przeszedł renesansową przebudowę, stając się wspaniałym pałacem. Mimo umocnień, podczas potopu szwedzkiego zamek został zdobyty, złupiony i podpalony.

Później, choć próbowano go odbudować, pożar w 1768 roku przyniósł ostateczną zagładę. Do dziś zamek pozostaje w stanie ruiny, stanowiąc malowniczy element krajobrazu i świadectwo burzliwych dziejów regionu. Choć podejmowano próby zabezpieczenia ruin, pełna rekonstrukcja nigdy nie doszła do skutku.

Wawel w Krakowie

Kraków jest miastem, w którym zwykle kończy się przygoda ze Szlakiem Orlich Gniazd. Krakowski zamek, malowniczo górujący nad  wstęgą Wisły i miejskimi zabudowaniami, to najważniejsza spośród warowni Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Jego historia sięga początków państwa polskiego, gdy pierwsi Piastowie osiedlili się tu w X wieku. Pierwotnie drewniana konstrukcja z czasem ustąpiła miejsca kamiennym budowlom, a za panowania Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego Wawel stał się prawdziwą królewską siedzibą. Renesansowy charakter nadali mu Zygmunt Stary i królowa Bona.

Choć po przeniesieniu stolicy do Warszawy zamek stracił na znaczeniu, a w XIX wieku Austriacy zamienili go na koszary, dzięki staraniom i remontom udało się go uratować przed degradacją. Dziś Wawel pełni funkcję muzeum i skarbca narodowych pamiątek, przyciągając rzesze turystów.

Atrakcje w okolicy Szlaku Orlich Gniazd

Jura Krakowsko-Częstochowska to nie tylko zamki, ale także unikalne formy skalne i jaskinie. Wśród nich warto zobaczyć:

• rezerwat przyrody Sokole Góry – skupisko ostańców wapiennych o fantazyjnych kształtach;
• Jaskinię Wierzchowską – jedną z największych jaskiń na Jurze, udostępnioną do zwiedzania;
• Dolinę Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym – malowniczy przełom rzeki z licznymi formami skalnymi;
• Dolinę Wiercicy w okolicy Złotego Potoku i Janowa;
• Maczugę Herkulesa w Pieskowej Skale – charakterystyczną skałę w kształcie maczugi.

Szlak Orlich Gniazd rowerem i pieszo

Trasę z Krakowa do Częstochowy można pokonać zarówno pieszo, jak i na rowerze. Trasa liczy około 164 km dla piechurów i 190 km dla rowerzystów, wiodąc przez malownicze tereny Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej:

• szlak pieszy, oznaczony kolorem czerwonym, można pokonać w 11 dni, pokonując dziennie średnio 17 km;
• natomiast szlak rowerowy, doskonale oznakowany, pozwala na zwiedzenie najciekawszych miejsc bez zaglądania do mapy.

Niezależnie od wybranej formy wędrówki, Szlak Orlich Gniazd gwarantuje niezapomniane przeżycia i zapierające dech w piersiach widoki.

Czego potrzebuje turysta na Szlaku Orlich Gniazd?

Turysta wybierający się na Szlak Orlich Gniazd powinien odpowiednio przygotować się do wędrówki i wcześniej odwiedzić sklep sportowy Decathlon. Niezbędne będzie wygodne obuwie turystyczne, najlepiej z wysoką cholewką, chroniącą kostki na nierównym terenie. Warto zabrać lekkie, oddychające ubrania oraz cieplejszą kurtkę na chłodniejsze dni. Kluczowym elementem ekwipunku jest plecak z zapasem wody i prowiantem. Mapa lub przewodnik po szlaku ułatwią orientację w terenie, choć trasa jest dobrze oznakowana. Przydatne będą również kijki trekkingowe, zwłaszcza na bardziej wymagających odcinkach.

 Dla miłośników fotografii aparat to obowiązkowy element wyposażenia, pozwalający uwiecznić malownicze krajobrazy i zabytkowe zamki. Warto też zabrać podstawową apteczkę, latarkę oraz powerbank do naładowania telefonu w razie potrzeby. Pamiętajmy, że odpowiednie przygotowanie zwiększy komfort i bezpieczeństwo podczas wędrówki Szlakiem Orlich Gniazd.

Noclegi i zaplecze turystyczne

Jura Krakowsko-Częstochowska oferuje bogatą bazę noclegową i gastronomiczną. Wzdłuż Szlaku Orlich Gniazd znajdują się:

• hotele i pensjonaty – komfortowe noclegi w wyższym standardzie, często w historycznych budynkach;
• gospodarstwa agroturystyczne – kwatery w malowniczych wsiach, z możliwością poznania lokalnej kultury;
• pola namiotowe i campingi – opcja dla miłośników biwakowania i noclegów na świeżym powietrzu.

Liczne restauracje i karczmy serwują regionalne przysmaki, takie jak pstrąg z Ojcowa czy podpłomyki.

Jak dotrzeć na Szlak Orlich Gniazd?

Szlak Orlich Gniazd jest dobrze skomunikowany i łatwo dostępny. Główne miasta na trasie to:

• Kraków – historyczna stolica Polski, z licznymi zabytkami i atrakcjami;
• Częstochowa – miasto słynące z Jasnej Góry i kultu Matki Boskiej Częstochowskiej;
• Olkusz – średniowieczne miasto z zabytkowym rynkiem i kolegiatą św. Andrzeja.

Do miejscowości na Szlaku Orlich Gniazd można dotrzeć samochodem, autobusem lub pociągiem. Wiele odcinków szlaku przebiega w pobliżu dróg wojewódzkich i krajowych.

Szlak Orlich Gniazd to wyjątkowa trasa turystyczna, łącząca historię, przyrodę i aktywny wypoczynek. Niezależnie od wybranej formy zwiedzania, gwarantuje niezapomniane przeżycia i zapierające dech w piersiach widoki. Warto odkryć piękno Jury Krakowsko-Częstochowskiej, podążając śladami średniowiecznych warowni i podziwiając unikalne krajobrazy regionu.

Fot. główne: Piotrekwas (Wikipedia), CC BY-SA 3.0 pl

• Góry towarne – gdzie się znajdują? Dlaczego warto tam pojechać?
• Zamek Chojnik – jak dojść, ile kosztuje zwiedzanie zamku?
• Czeski Raj – opis, dojazd, atrakcje. Co warto zobaczyć?
• Suchawa – jak tam dojść? Przygotowanie do wycieczki w Góry Suche
• Dolina Będkowska – na szlaku pereł krasowych