Położenie i topografia szczytu Żeleźnica
Szczyt Żeleźnica znajduje się w bocznym grzbiecie Pasma Podhalańskiego, odchodzącym na zachód od Wdżaru. Grzbiet ten oddziela dolinę Czarnego Dunajca od doliny potoku Lepietnica. Na północno-zachodnich stokach Żeleźnicy, opadających ku przełęczy Pod Żeleźnicą, znajduje się Kapliczka pod Żeleźnicą. To charakterystyczny punkt na mapie tego rejonu Beskidów.
Geologia i rzeźba terenu
Szczyt Żeleźnica zbudowany jest głównie z fliszu karpackiego, czyli naprzemianległych warstw piaskowców, zlepieńców i łupków. Skały te powstały na dnie morza w okresie kredy i paleogenu, a następnie zostały wydźwignięte i sfałdowane w wyniku ruchów górotwórczych. Charakterystycznym elementem rzeźby terenu są tu rozległe spłaszczenia grzbietowe, poprzecinane dolinami potoków. Stoki Żeleźnicy są dość łagodne, choć miejscami występują bardziej strome odcinki, zwłaszcza w rejonie przełęczy Pod Żeleźnicą.
Wielki Europejski Dział Wodny
Przez szczyt Żeleźnicy przebiega Wielki Europejski Dział Wodny, oddzielający zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Wody spływające północnymi stokami Żeleźnicy trafiają do Czarnego Dunajca, a dalej do Wisły i Bałtyku. Potoki po południowej stronie zasilają natomiast Lepietnicę, dopływ Orawy, która wpada do Wagu i Dunaju, by ostatecznie dotrzeć do Morza Czarnego. Dział wodny na Żeleźnicy ma więc znaczenie nie tylko lokalne, ale i kontynentalne. To hydrologiczna granica między dorzeczami dwóch mórz, mająca swój początek aż w Karpatach Wschodnich.
Historie związane z Żeleźnicą
Szczyt Żeleźnica i jego okolice mają bogatą i ciekawą historię. Wiążą się z nią zarówno wydarzenia z czasów I i II wojny światowej, jak i legendy o zbójnickich skarbach.
Pozostałości okopów z I wojny światowej
W lasach na stokach Żeleźnicy zachowały się pozostałości okopów z czasów I wojny światowej. To pamiątka po krwawych walkach między wojskami austro-węgierskimi a rosyjskimi, które toczyły się w tym rejonie Karpat w latach 1914-1915.
Okopy, choć z biegiem lat uległy zatarciu, nadal są widoczne w terenie. Stanowią one cenne świadectwo historii i przypominają o tragicznych wydarzeniach sprzed ponad 100 lat.
Granica GG i Republiki Słowackiej w czasie II wojny światowej
W okresie II wojny światowej przez szczyt Żeleźnicy przebiegała granica między Generalnym Gubernatorstwem (GG) a Republiką Słowacką. GG było częścią terytorium Polski okupowaną i zarządzaną bezpośrednio przez III Rzeszę, podczas gdy Słowacja była formalnie niezależnym, choć podporządkowanym Niemcom państwem.
Granica na Żeleźnicy miała więc w tym czasie istotne znaczenie polityczne i strategiczne. Jej pozostałością jest zachowany do dziś kopiec graniczny na stokach góry.
Obelisk upamiętniający szlak kurierski AK
We wrześniu 2022 roku na stokach Żeleźnicy odsłonięto kamienny obelisk z tablicą upamiętniającą przebiegający tędy w czasie okupacji szlak kurierski Armii Krajowej o kryptonimie „Szkoła”. Szlak ten wykorzystywano do przerzutu ludzi, dokumentów, pieniędzy itp. z Polski przez Słowację na Węgry. Obelisk stanął w miejscu dawnego kopca granicznego z czasów GG. To symbol pamięci o konspiracyjnej działalności polskiego podziemia niepodległościowego i jego bohaterskich kurierach.
Jak przygotować się do wejścia na Żeleźnicę?
Przygotowanie do wycieczki na szczyt Żeleźnica wymaga starannego planowania i odpowiedniego wyposażenia. Przed wyborem trasy należy sprawdzić jej poziom trudności oraz szacowany czas przejścia, aby dostosować ją do własnych możliwości kondycyjnych i doświadczenia. Ważne jest, aby zabrać odpowiednią odzież i obuwie trekkingowe, które zapewnią komfort i bezpieczeństwo podczas wędrówki.
Sklep Decathlon oferuje szeroki wybór odzieży oraz obuwia górskiego, które są dostosowane do różnorodnych warunków pogodowych i terenowych. Planując wycieczkę, warto również zabrać ze sobą powerbank, latarkę czołówkę oraz odpowiednią ilość wody i żywności. Dobrze przygotowany plan oraz odpowiednie wyposażenie to klucz do bezpiecznej i przyjemnej wędrówki na Żeleźnicę.
Szlaki turystyczne na szczyt Żeleźnica
Przez szczyt Żeleźnicy przebiega znakowany na niebiesko szlak turystyczny. Prowadzi on z Przełęczy Spytkowickiej przez Łysą Górę, Leszczak, przełęcz Nad Harkabuzem i Żeleźnicę na przełęcz Pod Żeleźnicą. Przejście całego szlaku zajmuje ok. 3 godziny.
Węzeł szlaków turystycznych znajduje się na przełęczy Pod Żeleźnicą. Krzyżują się tam szlaki niebieski, zielony i czarny, prowadzące w różne rejony Beskidu Orawsko-Podhalańskiego.
Charakterystyka szlaku niebieskiego
Niebieski szlak na Żeleźnicę ma charakter łatwy i nie wymaga specjalistycznego przygotowania. Prowadzi on w większości przez tereny leśne, oferując cień i ochłodę nawet w upalne dni. Podejście na szczyt Żeleźnicy jest łagodne i nie nastręcza trudności. Wierzchołek jest jednak zalesiony, więc nie ma z niego rozległych widoków. Panoramę Beskidów i Tatr podziwiać można natomiast z pobliskiej polany Nad Harkabuzem.
Inne szlaki w okolicy
Okolice Żeleźnicy to raj dla miłośników pieszych wędrówek. Oprócz szlaku niebieskiego warto zwrócić uwagę na inne trasy w tym rejonie Beskidów:
- zielony szlak z Orawki przez Żeleźnicę, Wdżar, Przełęcz Borek na Turbacz;
- czarny szlak z Podszkla przez Bukowinę-Osiedle, Żeleźnicę do Harkabuz;
- żółty szlak z Jabłonki przez Żeleźnicę, Polanę Skałkę, Kotelnicę do Lipnicy Wielkiej.
Każdy z tych szlaków oferuje ciekawe widoki, urokliwe zakątki i możliwość obcowania z beskidzką przyrodą. Warto poświęcić kilka dni na odkrywanie tej części Karpat.
Baza turystyczna
Planując wycieczkę na Żeleźnicę, warto pomyśleć o bazie noclegowej i gastronomicznej. W okolicznych miejscowościach, jak Jabłonka, Lipnica Wielka czy Zubrzyca Górna, znajdują się liczne gospodarstwa agroturystyczne, pensjonaty i kwatery prywatne.
Bezpośrednio przy szlakach turystycznych baza jest skromniejsza. Na polanie Nad Harkabuzem działa sezonowo bufet oferujący ciepłe posiłki i napoje. Warto jednak zaopatrzyć się w prowiant i napoje na cały dzień wędrówki.
Na stokach Żeleźnicy nie ma schronisk turystycznych. Najbliższe obiekty tego typu to schronisko PTTK na Turbaczu oraz schronisko na Starych Wierchach. Oba oddalone są jednak o kilka godzin marszu od szczytu Żeleźnicy.
Fot. główna: Jerzy Opioła, Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0
Może Cię także zainteresować:
- Chryszczata – mało znany szczyt o dużym potencjale
- Przełęcz Łupkowska – granica między Beskidem Niskim a Karpatami
- Przełęcz Gruszowiec – trasy i praktyczne informacje dla turystów
- Wogezy góry – przygotowania do wyprawy na szlaki turystyczne, atrakcje i narty.
- Przełęcz Dukielska – najważniejsze informacje, ciekawe szlaki turystyczne
